Op de Ionghste Hollantsche Transformatie, 1618
Geschreven door Mariet Sonneveld
In de administratie-kamer hangt een ingelijste prent. Het betreft een afdruk van een spotprent uit 1618, waarbij Vondel een gedicht heeft gemaakt. Wat er aan 1618 vooraf was gegaan:
Aan het eind van de 16e eeuw is de Nederduits Gereformeerde Kerk (de latere Nederlands Hervormde Kerk) de heersende kerk in de Republiek van de Zeven Verenigde Nederlanden. Dan ontstaat er theologische onenigheid binnen deze kerk, het dispuut wordt aangevoerd door de hoogleraren Arminius en Gomarus. Volgelingen van Arminius dienden in 1610 een bezwaarschrift (remonstrantie) in, waarin onder andere gevraagd werd om een rekkelijkere omgang met de geloofsbelijdenis, en het recht zich af te scheiden van de orthodoxe kerk. Het geschil werd aan het gerechtshof voorgelegd. De Arminianen hadden de steun van Johan van Oldenbarnevelt (d’Advocaat), ook waren veel stadsbesturen op hun hand. Maar Prins Maurits is voorstander van een calvinistische eenheidskerk. Dus kiest Prins Maurits de kant van de Calvinistisch gezinde Gomarus…. Een ’transformatie’, omvorming, van het ene standpunt naar het andere wordt (volgens deze spotprent) veroorzaakt door het gewicht van het zwaard. Bij de synode van Dordrecht (1618-1619) werden de Arminianen veroordeeld.
De volgelingen van Arminius werden Remonstranten genoemd. Hen werd verboden bijeenkomsten te houden. In 1619 werd, in ballingschap in Antwerpen, de Remonstrantse Broederschap opgericht.
De tekst die onder de prent staat afgedrukt:
Gommer en Armijn te Hoof
Dongen om het recht geloof
Yeders in-gebracht bescheijt
In de Weech-schael wert geleijt
Docter Gommer arme knecht
Haddet met den eersten slecht,
Mits den schranderen Armijn
Tegen Bezam, en Calvijn
Ley den Rock van d’Advocaet,
En de Kussens van den Raet,
En het breijn dat geensins scheen
Ydel van gesonde reen,
Brieven die vermelden plat
’tHeylich recht van elcke Stadt.
Gommer sach vast hier en gins
Tot so lang mijn Heer de Prins
Gommers syd’ die boven hing,
Trooste met sijn stale Kling
Die so swaer was van gewicht,
Dat al ’t ander viel te licht.
Doen aenbad elck Gommers pop
En Armijn die kreech de Schop.
Overigens was Vondel zelf in die tijd doopsgezind, later ging hij over tot het katholicisme. Vondel heeft meer hekeldichten geschreven over deze politiek-theologische strijd. Hij ergerde zich mateloos aan de arrogantie van de macht die de calvinistische predikanten ten toon spreidden.
Van Oldenbarnevelt, die op de hand van de Arminianen was, werd door Prins Maurits als tegenstander gezien en terechtgesteld (vermoord) in 1619. Tot de dood van Maurits, in 1625, werden de Remonstranten hevig vervolgd, daarna trad een gedoog-fase in.
Artikel geschreven door Mariet Sonneveld.
