Geschiedenis, interieur, ramen en woonhuis

Gebouw:

De Remonstrantse kerk, sinds 1976 tevens kerk van de Vereniging van Vrijzinnige Hervormden in Haarlem, werd ontworpen door de architect A. van der Steur Jr. en is gebouwd in de jaren 1886-1887. Op 29 mei 1887 werd zij ingewijd.

In de eerste jaren van het bestaan van de Remonstrantse Gemeente in Haarlem had zij geen vaste kerk vanwege de vervolging der Remonstranten. In 1640 kwam aan de omzwervingen een einde door de aankoop van een mouterij, die voortaan (tot 1887) als kerk dienst zou doen. Het pand was gelegen tussen de Helmbrekersteeg en de (Burcht)gravinnesteeg. Deze voormalige mouterij was door zijn onopvallende ligging tussen de twee nauwe stegen, uitstekend geschikt om als schuilkerk te dienen. In 1952 werd het pand afgebroken.

De huidige kerk aan de Wilhelminastraat is gebouwd in de stijl van de Oudhollandse renaissance; het gebouw is een Rijksmonument.
De grondvorm is een kruis, met de lange as van zuid tot noord. Op de noordwestelijke hoek bevindt zich de trap- of klokkentoren. De klok daarin draagt het opschrift: Libertatem et tolerantiam iterum canto – Anno pacis 1945” (Ik zing wederom vrijheid en verdraagzaamheid – in het vredesjaar 1945). Dit in tegenstelling tot het opschrift van de oude klok, die door de Duitsers werd geroofd en die het opschrift droeg: “Libertatem et Tolerantiam Canto* (Ik zing in vrijheid en verdraagzaamheid).

Aan de transeptgevels staan vier torentjes, tezamen met de voornoemde traptoren zinnebeelden van Jezus en de vier evangelisten.

Interieur

Bij binnenkomst van de kerk is een houten bord zichtbaar met de namen van de Haarlemse remonstrantse predikanten vanaf 1633 en sedert het samengaan met de V.V.P. ook van haar predikanten. Paschier de Fijne staat als eerste vermeld. Hij was de eerste vaste predikant, die niet na korte tijd gevangen werd genomen en uit de stad verbannen. Zijn graf bevindt zich in de Grote- of Sint Bavokerk.
Links is een marmeren gedenkplaat aangebracht die herinnert aan de eerste-steenlegging, de inwijding van de kerk en de inwijding van het orgel. Binnen in de kerk bevindt zich onder het orgel een gedenkplaat gewijd aan ds. B. Tideman, predikant tijdens de bouw van de kerk.

De lezenaar op de preekstoel en het houtsnijwerk aan weerszijden van het orgelfront zijn afkomstig uit de oude remonstrantse schuilkerk. Genoemd houtsnijwerk in vergulde uitvoering is in oorsprong mogelijk vervaardigd door de Amsterdamse beeldhouwer Norma in 1790.
Het kruis aan de wand is overgebracht uit de Jacobskerk, de voormalige kerk van de V.V.P. in de Vestestraat. In de consoles aan het plafond zijn gezichten uitgesneden als versiering.

Begin 1991 zijn in de kerkzaal twee nieuwe lichtkronen aangebracht en is het interieur in een nieuwe kleurstelling geschilderd.
In 2012 is de entree opnieuw geschilderd en voorzien van een lichtkroon

De ramen:

De ramen zijn in de jaren 1938, 1939 en 1947 vervaardigd door Roelf Gerbrands, Haarlems glazenier en lid van de gemeente.

Aan de zijde van de Wilhelminastraat van voor naar achter voorstellend:
– De hof van Gethsemane. Christus in gebed; de slapende apostelen; de Judaskus;
de gevangenneming van Christus en het afsnijden van het oor van Petrus.
– De engel op het graf. Aan de onderzijde van het raam de bevreesde soldaten en de beide Maria’s Op het rechtergedeelte de twee discipelen op weg naar Emmaus in gezelschap van Christus en onder de maaltijd aldaar.
– De visser en de schaapherder. Het vissen en het weiden van de schapen. Toespelingen op de gelijkenis van de visser (Matth. 13:44) en op de Johannestekst “Ik ben de goede herder. De goede herder geeft zijn leven voor zijn schapen. De medaillons op de onderzijde met de twee verbonden ringen en de lelies symboliseren de kuisheid van het huwelijk.
– De opwekking van Lazarus. Dit raam word in 1939 geplaatst ter herinnering aan dr. A.H. Haentjens, predikant van de Haarlemse gemeente van 1901-1939. Op de achtergrond de rivier de Rijn en de spoorbrug bij Arnhem. Waarschijnlijk een toespeling op Haentjens geboorteplaats.
– Lofprijzing van de Heer. Het raam is opgedragen aan mejuffrouw LA.C. de Clercq van Weel, die onder meer muziek en zang in de kerk heeft gestimuleerd.

De ramen aan de zijde van de Oranjekade, van achter naar voor:
– De barmhartige Samaritaan. Rechtsboven de priester en de Leviet, die zich niets van de beroofde en gewonde reiziger aantrekken. Rechtsonder de Samaritaan die de wonden van de reiziger van Jericho naar Jeruzalem verzorgt. Linksonder geleidt de Samaritaan hem op zijn ezel naar een herberg. Het raam Is opgedragen aan P. Crama, die veel sociaal werk voor de gemeente deed.
– Het zaaien van het koren en het oogsten van de druif. De bijpassende oogstmotieven zijn afgebeeld in de medaillons eronder: het graan en de druif. Aanduiding van de viering van het avondmaal als maaltijd van brood en wijn. Het raam is een pendant van het tegenoverliggende balkonraam, dat ook zinspeelt op een der kerkelijke plechtigheden, het huwelijk.
– De beginselverklaring. Evangelische motieven, verdeeld door een boom. Bloesemende takken, evangelistensymbolen, vlammende fakkels, de vermaarde leuzen der remonstranten en een hert.

Woonhuis Wilhelminastraat

Het oorspronkelijke woonhuis achter de kerk is in 1923 aangekocht en draagt de benaming “Remonstrantenhuis”. Het was in gebruik als kosterij. Boven de ingang is een medaillon waar Paschier de Fijne op staat afgebeeld.

In 2009 – 2010 is het hele pand ingrijpend verbouwd, waarbij de begane grond nog in gebruik is door de gemeente.

De 1^e en 2 e etage worden inmiddels respectievelijk als stadsappartement verhuurd.